Ina Grieg – GEIR TANGEN

Grieg møter bygdedyret … Høyres det dystert ut? Det er nettopp det det er. Det er Linnès dystre lærdom. Lars Mæhle si andre krimbok om psykologen Ina Grieg. Men, ikkje dystert som i dårleg, traurig eller keisamt … Nei, tvert om! Denne boka er ein fryd for alle oss som elskar krim. For alle oss som likar det litterære. For alle oss som saknar fleire krimforfattarar på nynorsk. Det dystre eg peikar på her er det motlause, lagnadsbestemte og ravmørke som ligg i små avkrokar hjå oss alle, og som berre ventar på å springe ut når du minst ventar det. Det vesle sekundet i livet som veltar all logikk, og sender deg på hovudet ut i elendet.

Det er Andre von Linnè sin dystre lærdom … At alt han trudde på, alt det han var blitt til gjennom sine teoriar om artsbestemming innan planteriket, med eitt sto for fall når det synte seg at artar kan endra seg. Mutere. Ta ei ny form. Dette er utgangspunktet til Lars Mæhles ferske roman. At menneske er i endring. At dei kan gjera det uventa, det uforståelege. Eit godt anslag for ein krimroman der ein psykolog kler hovudrolla. Eg ser at somme anmeldarar, mellom anna Aftenbladet sin, ikkje meiner dette er godt nok handverk frå forfattaren, men eg er ikkje samd i dette. Eg tykkjer dette er usedvanleg godt skrive. Ei god historie, vakkert og stemningsskapande språk, gode karakterar. Eit skritt i rett retning dersom ein ser attende til Den mørke porten som kom ifjor. På meg så verkar det som om forfattaren har tatt tak i dei mest openberre feila i si fyrste bok om Ina Grieg. Han har stramma inn plottet, skjult spora på krimgåta litt betre, og langt på veg og klart å skapa ei rollebesetning som me trur på. Det glepp litt her og der i dette reisverket, men ikkje verre enn at me som er røynde krimlesarar kjøper pakken.

Eg er langt meir einig med Aftenposten sin anmeldar. Han peikar på noko av det som gjer Lars Mæhle si krimbok til noko anna enn all den fyllmassen me vert servert frå dei fleste i dag. Pål Gerhard Olsen peikar på at boka er ein tiltalande kriminalroman. Uten overdriven bruk av morbide verkemidler får den formulert mykje vettugt om oppvekst og venskap, og om den norske væremåten. Han seier og at historia er på sitt beste i dei sugande, regnvåte naturskildringane som på virkningsfullt vis setjer dei minst tiltalande sidene av menneskesinnet i relieff. Lars Mæhle skriv så uendeleg vakkert om både menneske og natur. Han skapar stemning og spenning gjennom ord og språk. Det mørke, dystre og farlege er til stades som ei klam regnvåt t-skjorte på kroppen gjennom heile romanen. Det er uhyggeleg, lummert og til tider nesten trolsk.

Sjølve plottet er for så vidt rimeleg enkelt. Ina Grieg er invitert attende til barndomsbygda Skårnes for å delta på ein klassefest. Reunion 20 år etter. Vonde ungdomsminne kjem til overflata, og Ina tek tak i ei av dei store gåtene frå den gongen. Klassevenninna som forsvann sporlaust frå bygda, og som aldri vart funne att. All mistanken som vart retta mot særingen Tom Kaser, og alle spora som tyda på at han hadde drepe henne. No skal altså gjengen samlast igjen, og Tom Kaser er attende i bygda han og. Gjennom boka syner dei ulike karakterane at dei har endra seg sidan den gongen frå 20 år sidan. Ingenting er slik det eingong var, men likevel ligg forsvinninga der som ein kreftsvulst og forpestar bygdemiljøet. Gjev næring til det store bygdedyret.

Her tykkjer eg Lars Mæhle verkeleg har tatt tak i noko heilt essensielt. Korleis eit lite bygdesamfunn som kan synast som verdas tryggaste stad å vekse opp, ofte har i seg så mykje ondskap, jævelskap og openberre overgrep som ingen tør å ta tak i. Det er berre slik det er … At naboen slår kona si, eller at kjøpmannen drikk seg snydens kvar dag er ikkje noko som folk legg seg opp i. Det er berre slik det er … Alle kjenner alle, og alle beskyttar kvarandre uansett kva dei måtte finne på å gjere. Mæhle tek tak i dette og filleristar lesaren med oppvekstskildringar som gjer vondt langt inn i beinmargen. Her er det utspekulert mobbing, utfrysing av folk som er annleis, og grov vald i nære relasjonar som aldri vert tatt tak i av nokon. Det er berre slik det er. Skårnes er ikkje ein unik stad. Alle me som har trådd våre barnesko i små bygder veit om dette bygdedyret, og kva skade det kan gjere dersom det får fatt i oss. Etter mi meining treff Lars Mæhle spikaren på hovudet gong på gong i denne boka, og dei litt merkelege karakterane fins der ute alle som ein. Dei er ekte menneske av kjøtt og blod. Einstøingar og tullebukkar, ja … men verkelege menneske som bur på bygda. I Skårnes, og i mange andre liknande bygder rundt om i Noreg.

Linnès dystre lærdom er ei god krimbok med djupare botn enn det vi finn i mange andre krimromanar. Den har eit nydeleg språk, og boka er stemningsskapande og til tider beint fram uhyggeleg. Den er så absolutt spanande, og har gode karakterar, sjølv om enkelte hendingar ikkje alltid rimer heilt med kva val menneske normalt sett ville gjort. Forfattaren har tatt nokre snarvegar i plotting her og der, men alt i alt så er dette nesten ubetydeleg. Boka skil seg ut som ei av dei aller beste norske krimbøkene eg har lest i år.

Å skriva krim er vanskeleg. Det er eit handverk som krev utruleg mykje planlegging, analytiske evner og solide kunnskaper om det ein skriv om. Plottet må ha driv samstundes som det skal halda på mange løyndomar lengst mogeleg. «Den mørke porten» er Lars Mæhle si fyrste krimbok, og eg lyt seie at han kjem frå det utan alt for mange skrubbsår.

Lars Mæhle er etterkvart vorte ein namngjeten forfattar trass i at han ikkje er gamle karen. Som barne og ungdomsforfattar har han premiehylla full av prisar og nominasjonar. Hans store nasjonale gjennombrot kom med fantasyromanen Landet under isen i 2009. Ein roman somvart tildelt uPrisen, Fabelprisen,Kulturdepartementes litteraturpris for barne – og ungdomslitteratur, og som blei nominert til Brageprisen.

Forfattaren har så langt tusla rundt i si eiga komfortsone, og gjeve ut romanar til den oppveksande slekt. Dette er hans fyrste freistnad på å skriva noko for vaksne, og då høver det godt med ei skikkeleg bloddryppande kriminalforteljing.

Like godt høver det at Bokelskerinnen i går la ut eit intervju med forfattaren der han fortel om prosessen bak det å skriva ein krim for vaksne. Eit godt intervju som gav meg ein del aha-opplevelsar etter å ha lese boka. Ei bok som gjev von om at me vaksne også har mykje godt i vente frå Mæhle. Det er lys i den mørke porten, for å seie det slik.

Som de veit så skriv Lars Mæhle på nynorsk, men ikkje la det skremme dykk frå å lesa. Nynorsken hans er moderne og lettlest i stilen. Språket flyt fint heile vegen. Han skildrar både tankar, kjensler og omgjevnaden med ein røynd forfattar si hand. Ein er aldri i tvil om at dette er ein som kan det språklege handverket. Til tider finn eg meg sjølv nesten drøymande over små finurlege detaljar eller skildringar medan eg les. Han held meg fast med språket og får meg heile vegen til å ville lesa ei side til. Berre ei til. Ok, då … ei side til … Slik held det fram. Lettlest og fint, og samstundes med ei historie som fengjer meg. Ei drapsgåte, naturleg nok, men og karakterar som rører ved noko i meg. Dei er så truverdige og lette å lika.

Psykologen Ina Grieg til dømes. Protagonisten i boka. Ho har noko uangripeleg og sårt ved seg. Eg ser ei jente som i eitt og alt føler seg annleis enn andre. Ho kjenner at ho ikkje strekk til. Alle ventar at ho skal være ei god og kjærleg mor til tvillingane, og ein omsorgsfull kjærast til den snille mannen sin. Så er det ikkje slik. Ho er overtydd at ho manglar dette omsorgsgenet. Helst vil ho berre driva med sine eigne navlebeskuande sysler. Å løysa drapssaka til den gamle elskaren ho hadde for fem år sidan. Det er fint å sjå korleis Lars Mæhle her festar tankar og kjensler til Ina som eg trur me alle har i oss. Det er ikkje slik at alle vaksne tykkjer det å vera mor eller far er så inderleg stas. Ein del finn det til tider ganske plagsamt. I alle høve, så tenkjer ein gjerne i dei baner til tider. Uff, kan dei ikkje gå å leggje seg snart så eg får fred? Har du tenkt tanken? Eg har det, og Ina Grieg gjer det støtt.

Det er og ein del andre karakterar som treff godt, men fyrst og fremst så er dei såpass bra fordi dei er truverdige. Ikkje ein einaste gong tenkte eg at slike folk finst ikkje der ute. I all sin normalitet så klarer Mæhle likevel å gjera dei eigenarta og levande. Det er godt gjort.

Det eg har å utsetje på krimdebuten til Mæhle er sjølve kriminalgåta, og spora som fører fram til løysninga av denne.Her ser eg diverre litt for tydeleg at Mæhle har skrive ungdomsbøker tidlegare. Gåta er rimeleg enkel å løyse, og spora du får etterkvart som handlinga driv fram stadfester berre den teorien du gjorde deg tidleg i boka. Eg visste godt kven mordaren var då han vart introdusert fyrste gongen, og var aldri i tvil seinare. Eg fekk rett. Hovudpersonen har også ein hjelpar som heile vegen får ho på heilt rett spor. Alt det han seier viser seg å være slik. Dette tek vekk mykje av det som skal vera spanande. Det øydelegg ikkje, men det gjer det heile litt for enkelt. Slikt kan du koma unna med i ein ungdomsroman, men me vaksne er litt meir kravstore. Drapa er blodige, og godt skildra. Offera sine tankar kring det uunngåelege likeså. Her er Mæhle på sitt beste. Då er det litt trist at dei uhyggelege og mørke kjenslene han jagar fram i desse partiene av boka forsvinn så snart me er attende til sjølve etterforskinga.

Dette gjev meg likevel eit von om at me har noko godt i vente frå Lars Mæhle frametter. Det tek tid å venne seg til krimsjangeren og finne fram til alle dei mørke krokane og portane som denne sjangeren inneheld. Lars Mæhle har eit lys i hendene sine, og det er det vakre språket og den heilt spesielle evna til å skildra menneske, kjensler og natur slik at eg kjenner det i magen.

Dette er lettlest, men særs godt skrive. Ein krimdebut Mæhle skal vera stolt av. Eg ser ikkje vekk frå at me her har ein komande Rivertonvinnar føre oss. Ingenting ville gleda meg meir. Det er på tide nokon tek opp arven frå nynorskkrimmens meister Kolbjørn Hauge. Mæhle har det i seg. Han treng berre litt meir trening i å lura oss 😉

Treng du ein liten smakebit for å verta overtydd? Vel då kan du lese denne her. Ynskjer du å få boka heilt gratis heim i postkassen din. Då kan du trykka her!