For ein dryg månad sidan lyste Lokalavisa Grannar ut ei novelletevling i høve sitt 40 års jubileum. Det skulle vera ei krimnovelle, og ein måtte fylgja ein mal oppsatt av avisa. Fyrstepremien var på heile 5.000 kroner. I dag kom svaret over to heile sider i avisa. Eg vant! Les novella mi her, og kos deg …

 

RIMFROSTNE SJELER

Tekst: Geir Tangen

Hadde eg visst at far min var sakna, at det var folk der ute som leitte etter han, ville eg nok vore meir varsam. Bondetampen for heimefrå i hu og hast, 80 år gamal. Med børsa over skuldra midtvinters. Ikkje rart at folk undra seg. Naboar og kjenningar. Vener og kjeftekjerringer. Tynnkledd til fots på skrøplege bein. Dei kunne ikkje vita at eg sat i bilen rundt svingen og venta på han. Eg burde ha køyrt heilt opp til huset, men det gjorde eg altså ikkje. Lagnaden er slik. Han gjev deg ikkje gode råd på vegen. Meg og far min på hyttetur. Ikkje for kos, me driv ikkje med slikt verken han eller eg. Dette var butikk.

Storbonden i Etne var kjend for det. Driva butikk. Sjølv no når jamnaldringane flytta inn på sjukeheimen i bygda, for han rundt og dreiv forretningar. Attåt garden eigde han den eine halvleiken i investeringsselskapet eg dreiv. Det var det som uroa meg. Han kunne i røynda rå over kva veg selskapet skulle gå, og kva me skulle investera i. Så langt hadde han ikkje blanda seg i dette, men den siste tida hadde han kasta augene sine på eit luftslott som skulle satsa stort på mjølkeproduksjon. Det var galemattias frå ende til annan. Eg måtte få far min for meg sjølv og prata han frå det. Difor bar det til fjells denne fredagen, utan at verken han eller eg visste kva lagnaden hadde på lur til oss oppe på hytta.

Far min sto utanfor. Eg var inne. Eg såg ljoset slokna i augo hans. Ikkje eit menneske kunne vitna om det som skjedde. Isroser på vindauget. Knasprande skare under dei berre føtene hans.  Ein forkrøpla gamal gubbe som kika ein siste gong inn gjennom glaset før han seig om av utmatting. Han hadde banka og hamra lenge og vel gamlingen. Ei stund var eg redd for at det framleis var krefter att i den rustne skrotten til å klare å knuse vindauget, men dei nye glasa var solide. Satt inn for å tola vær, vind og gamle gubbar sin harme.

Harme … Det var trist å sjå kor lite det var att av gamlingen sin harme. Trass i at han var aktiv så vart han veikare på sine gamle dagar. Nesten spak. Harmen som gjekk ut over meg i alle år. Slag, spark, nidord og god gamaldags juling sto på menyen. Ikkje kvar dag, men ofte nok til at det satte ein nagl i meg. Eit heilt liv på tåballane. Gå stille i dørene. Eg hadde visst godt av juling. Det var bra for karakteren, sa han. Eg undrast om han framleis tykte det der han låg og ralla i snøen utanfor. I trusa, heilt åleine, med 14 minusgrader som einaste selskap.

Eg kjende kulden ta tak i meg og, sjølv om eg var inne. Fann fram lokalavisa «Grannar» som far min synte meg for nokre timar sidan, og reiv opp sider som eg la inn i peisen. Om han ikkje hadde slokna, så ville han kanskje sett lågen som slo opp i peisen. Eg fryda meg ved tanken, men irriterte meg samstundes for at eg ikkje hadde kome på dette medan han enno kunne kika inn glaset på meg. Januarnatta var ung. Det var nok av tid til å frysa i hel på før sola kom opp over åskammen. Gamlingen låg fint på trammen kunne eg sjå. Han hadde visst freista å kråla seg bort til dørstokken. Fånyttes sjølvsagt. Det var kanskje peisvarme her inne, men hjartevarme kunne han sjå langt etter der han låg og skalv. Blåbleik, senete kropp i sin siste kamp mot vintersno og gradestokk. Biletet var vakkert. Trist, nakent og vakkert.

For meg var dette slutten på eit liv på vent. Frå no av ville eg ha to ting. Sjelefred og flust med pengar. Eg varma hendene føre elden. Høyrde på knitringa i veden. Lest som eg ikkje høyrde stønninga ved døra. Kika på framsida av avisa ein gong til. Ville ikkje brenna den enno. Den skulle få æra av å bli siste arket som vart flammerov.

Det var då far min synte meg dette avisoppslaget at eg tok avgjerdsla. Far min måtte døy, og det rimeleg snøgt. Han smilte då han viste meg det. Trass i at han visste kor vondt det ville gjera meg. Sadisten i han elska slike stunder. Å få lov til å håna meg utan vitne som kunne irettesetja framferda hans. Han passa seg vel for det, gamlingen. Ryggen fri. Aldri ein sprekk i fasaden. Godt likt av alle. Ein heidersmann, ville folk i Etne sei. Ettermælet var sikra, og det ville ikkje hjelpa det spor om eg skulle finna på å setja ein kile i glorien hans. Ingen ville tru meg likevel. «Storbonden» hadde ei stjerne i bygda som ikkje let seg sverta. I alle fall ikkje av den udugelege sonen som aldri hadde gjort ære på far sin.

Dottera derimot … Ho var det tak i, sa folk. Økonom, politikar og sjef i Etne Sparebank. Den banken var reine monarkiet. Den gjekk i arv vart det hevda i bygda. Far min var riktig nok ikkje banksjef, men han trakk i dei fleste trådar som styrar i overformynderiet og kunderepresentant i bankstyret . Sjølv var eg visst ikkje noko leiaremne om ein skulle tru på bygdedyret.

I ti år hadde eg venta i tolmod på at den skrantne skrotten skulle døy, og at eg kunne ta over investeringsselskapet åleine. Han viste seg å vera seig. Samstundes hadde eg gjort alt som råd var for å sikra føretaket sine investeringar. Han var kanskje flink med pengar, gamlingen, men han hadde ikkje greie på korleis pengar flaut mellom hender i det nye millemiumet. I motsetnad til det fromme «jesusbarnet» som låg naken og kvit på trappa, så hadde ikkje eg eit godt rykte å ta vare på. Det var eitt feitt for meg kor pengane kom frå, berre dei kom. Blodpengar er berre blodpengar dersom nokon veit at dei er det. Akkurat no sto føretaket sin eigenkapital og godgjorde seg på ein sveitsisk bankkonto i påvente av at eg skulle gjere meg nytte av den. Det einaste eg trong var fullmakt frå far min. No trong eg ikkje det lengre. Det beste ville sjølvsagt vore om far min hadde døydd naturleg, men når det viste seg å vera uråd, så fekk eg gje han ei hjelpande hand på vegen. Det var ikkje meg imot.

Avgjerdsla kom som sagt då far min med eit breitt glis synte meg framsida på «Grannar». Eit stort bilete av syster mi, Oddrun, med utstrakte hender. Smilande, som alltid når det var bladfyk til stades. «Går av for å hjelpe andre» var krigstypane som lyste mot meg. Oddrun hadde tatt ei avgjerd om å gå av som banksjef for å kunne starta opp ein ny ideell organisasjon til inntekt for ME-ramma i Noreg. Ho hadde sjølv hatt denne «liksom-sjukdomen» som kvakksalvarar gav oppegåande og arbeidsføre folk uføretrygd for. No ville ho altså bruke tida og pengane sine på desse nervevraka. Ho om det. Eg kunne ikkje brydd meg mindre. Ho hadde alltid vore svak for hjelpetrengande, og dette var berre nok eit prov på at ho var langt veikare enn det folk ville ha det til.

Fram til dette skjedde hadde eg slappa heilt av. Far min hadde gjort det klart at det ikkje var våre pengar som skulle puttast inn i mjølkeproduksjonen i bygda. Eg trong ikkje uroa meg for det. Eg burde sett glimtet han hadde i augo når han hadde eit bjørkeris på lur bak ryggen. Men, eg var ikkje budd på det som skulle koma. Med avisa i neven, og stolt som ein hane, synte han meg denne framsida og proklamerte at han på måndag ville overføra alt overskotet frå investeringsselskapet vårt til Oddrun sin nye organisasjon. Eg smilte saman med han. Ikkje fordi eg tykte dette var ei gladsak, men fordi at eg visste at no skulle han endeleg døy.

Eit par timar seinare var alle reiskaper, lause steinar, rotne vedskier og anna skrot fjerna frå tomta. Far min sat inne, men var i det spydige slaget, og gav meg ei oppramsing over dei gongene han hadde sett meg i god gammaldags fysisk arbeid. Ei kort liste. I dag, og den gongen han hadde vitja meg i Sandeid kretsfengsel. Eg sikra vedskjulet med ein ekstra tung hengelås etter at alt som kunne løftast av ein åttiåring var stabla på plass der. Så var det berre å vente til far min hadde lagt seg. Rett før han sovna utløyste eg brannalarmen med ein sigarett, og fekk han på beina att i hu og hast.

– Ikkje tid til å kle seg når huset står i brann, ropte eg, og tok klea hans i hendene medan eg dytta han ut av inngangsdøra. Den gamle kroken visste ikkje kva som råka han før han sto i trusa ute medan smekklåsen på ytterdøra gjekk att bak han.

Klokka var eitt på natta då eg til sist turde å opne døra. Rimfrosten låg som eit fint lag rundt han. Eg såg at gradestokken hadde bikka -16 i løpet av kvelden. Far min nærma seg truleg frysepunktet han og. Eg var nøgd med resultatet og gjekk inn att. Litt seinare skjedde det som ikkje skulle skje. Ikkje kunne skje.

Eg hadde satt meg ned føre peisen. Beina på skammelen. Rykande varm kaffi i koppen. Må ha slokna ein augneblink, for då mobiltelefonen min ringte så svara eg på autopilot. Kopla ikkje at det var merkeleg at folk ringte meg midt på natta.

– Arild, er det deg?

Det var Oddrun. Eg sto på beina før eg visste ordet av det sjølv. Adrenalinet pumpa gjennom kroppen.

– Åh … Hei Oddrun. Ja … Eg visste ikkje heilt kva eg skulle svara på slike sjølvsagde spørsmål. Min telefon. Mi stemme. Mest truleg det var meg då.

– Du, Arild … Orsak at eg ikkje har ringt deg før, men pappa er sakna. Me finn han ikkje nokon stad. Han for av garde åleine på fredag, og etter det har ingen sett han.

Hovudet mitt jobba på høggir. Fann ut at det var best å halda seg til sanninga så langt som råd var.

– Jammen, han er her med meg han. Har vore her heile helga.

Det vart stille i andre enden. Lenge …

– Er han med deg? I Kristiansand? Kva gjer han der?

– Nei … Ikkje i Kristiansand. Eg er i bygda eg. Eller det vil seie, me er på hytta i Fjæra.

Syster mi pusta tungt i den andre enden, eg trippa nervøst rundt i stova.

– Er alt bra med pappa?

Eg kunne naturleg nok ikkje halda meg til sanninga lengre. Eg drog pusten og sa det fyrste som fall ned i hovudet mitt. Det kunne like godt vore ei sementblokk.

– Jaja … Me sit her og kosar oss med ein kopp kaffi, og snakkar om deg og det flotte initiativet du har tatt med den organisasjonen. Han viste meg framsida på Grannar, og fortalde om planane dine.

Det vart heilt stille i den andre enden att. Kvifor svara ho ikkje? Etter litt kremting kom det frå henne:

– Sit de oppe og pratar no? Klokka er jo snart tre på natta?

– Faen, faen, faen! Eg sa det ikkje høgt, men eg hadde lyst. At eg aldri kunne halda den store kjeften min. Sjølvsagt satt ikkje far min oppe klokka tre på natta. Han som aldri sat lengre enn til elleve, sjølv når han var på fest.

-Åh … Nei, det er berre eg som sit oppe no. Pappa la seg tidlegare. Då ho svarte kunne eg høyre på tonen hennar at ho ikkje trudde meg. Den same tonen som alltid kom når me var små, og eg prøvde meg på ei skrøne.

– Du, kan eg få prata med pappa?

Eg var i villreie. Kva skulle eg gjera no? Eg var god på å imitera far min, men ikkje så god.

– Nei, eg vil då ikkje vekka han midt på natta. Eg skal be han ringe deg i morgon tidleg.

Nok ein gong tok det både vinter og vår før ho svara, og enno ein gong tok ho meg på senga. Då orda fall visste eg at eg sat i baret. Herifrå og ut gjaldt det å redda det som var att av stumpane.

– Du Arild … Det treng du ikkje. Eg kjem opp til hytta no eg.

Dette var krise. Oddrun kunne ikkje koma opp hit. Då ville alt bli avslørt. Eg skulle jo sova med høyretelefonane på, for så og «liksom» vakna til at far min hadde forvilla seg ut i løpet av natta. No gjekk alt i dass. Eg måtte finna eit påskudd for å halda henne vekke frå hytta til morgonen rann.

– Du Oddrun … Pappa søv. Om du kjem hit så vaknar han. Eg kan heller møta deg nede ved parkeringsplassen, og så kan du køyra meg til pappa sitt hus i Etne. Han hadde gløymt ein del varme klede.

Utruleg nok så gjekk ho med på det. Heilt ut av det blå. Utan å nøle.

– OK, Arild. Då seier me det. Eg er i Vats no, så eg er der om tre kvarter. Står du ved plassen? Eg bekrefta det, og la på.

Ein halv time seinare sto eg og trippa på vegen ved parkeringsplassen. Eg freista å ta det med ro. Oddrun måtte ikkje sjå at noko var gale. Eg kunne sjå lysa på bilen hennar då ho svingte av ved Fjæra og køyrde oppover lia. Gjekk gjennom historia i hovudet gong på gong. Oddrun kom til å spørje og grava. Ho var slik. Alltid undrande. Alltid søkjande. Det var framleis von om at dette kom til å gå bra. Om eg brukte godt med tid i Etne så ville me ikkje vera attende ved hytta før morgonen kraup innover fjella.

Då bilen hennar var hundre meter frå meg gjekk eg ut i vegen og vinka med begge hendene.  Ho såg meg. Sakka litt av. Brått gjekk det ei ising nedover ryggen på meg. I løpet av tre sekundar snudde alt. Fyrst skjøna eg ingenting. Vart berre ståande med eit forundra og måpande uttrykk i andletet. Signala frå synsnervane og inn til hjernen gjekk tregt. Det var slark i sentralnervesystemet. Før kroppen min rakk å reagere på at bilen føre meg gav full gass smalt eg i panseret. Metall i fart mot stilleståande skinn, kjøt og bein. Rått parti. Øyrene mine fanga opp lyden av bein og armar som knakk før hovudet traff takbøylen og det svartna for meg.

Eit smertehelvete av ei anna verd jog gjennom kroppen min. Inni meg hang og slang dei indre organa. Blod kom veltande opp i kjeften, og eg klara ikkje svelga unna fort nok. Eg skjønte ikkje at eg skulle døy før Oddrun sto over meg og smilte.

– Huff då Arild … Ute og går midt på natta utan refleks. Det er dumskap. Like dumt som å tru at banksjefar ikkje veit kva transaksjonar som fer til utlandet frå lokale føretak. Du skulle ikkje sagt det med avisoppslaget, Arild. Då du sa det skjøna eg at far vår var borte for godt. Aldri i livet om du ville latt han bruka pengene på meg. God natt, Arild. Eg trur det er best eg tek over herifrå …